de JOJO- trick

Het is weer eens tijd om een stuntvliegeronderwerp uit te diepen; deze keer iets meer over een speciale trick; de jo-jo. De meesten onder ons zullen meteen denken aan een kinderspeeltje, dat ronddraait aan een touwtje en zich zelf op- en afdraait. Dit is nu precies wat we doen met een stuntvlieger.

Wat is de Jojo trick precies

Een axel is een horizontale draai van de vlieger, die plat op zijn buik ligt, en een lazy susan een horizontale draai op zijn rug. De jojo is een verticale draai. Je rolt de vlieger letterlijk op in de lijnen, zoals de lijn op een vliegerspoel. Naderhand kan de vlieger weer moeiteloos worden uitgerold.

Er zijn vliegeraars die meerdere jojo’s achter elkaar doen en de vlieger dus letterlijk tientallen keren achter elkaar oprollen, waarbij de lijnen dus steeds korter worden. Als een vlieger gejojoot is, dus opgerold, is het mogelijk gewoon verder te vliegeren. De vlieger vliegt niet meer zo goed als in gewone staat, maar sturen blijft goed mogelijk en soms is het ook nog mogelijk scherpe hoeken te vliegen of een andere trick in te zetten. Leg de vlieger bijvoorbeeld op zijn rug en draai een lazy susan, na de lazy susan zal de vlieger zich ook om de verticale as gaan draaien en zich uit de jojo draaien. Als je eenmaal een jojo kunt uitvoeren, zijn er weer een heel scala aan trick combinaties mogelijk.

Hoe doe je een Jojo trick?

Er zijn twee manieren om je vlieger in een jojo te krijgen: naar boven vliegend en naar beneden.

Naar boven vliegend

Je stuurt je vlieger verticaal omhoog en geeft de vlieger in één keer lijn (slack). De vlieger valt op zijn rug en draait hierna door in een jojo. Nu zul je merken, dat de vlieger soms niet op zijn rug valt, laat staan doordraait in een jojo. In dat geval zijn er verschillende manieren om de vlieger met een soort aanloop in de jojo te krijgen.

• Als je naar boven vliegt, stop je de vlieger in een stall, tik eerst aan de lijn (snel een klein rukje) zodat de neus iets naar voren komt en geef hierna lijn, zodat de vlieger achterover in de jojo draait.
• Je kunt ook de vlieger eerst in een fade leggen (halve backspin), en als de vlieger zich wil draaien in de richting van een verticale vlucht, geef je heel veel lijn, zodat deze in een jojo draait. Dit kan natuurlijk ook prima in combinatie met een jacobsladder.

Sommige vliegers willen niet in één beweging in een jojo terecht komen. De vlieger komt gewoon niet verder dan op zijn rug. Er is dan een dubbele beweging nodig. Als de vlieger op zijn rug ligt kun je de lijnen iets aan trekken en dan abrupt weer veel lijn geven. De vlieger zal dan doordraaien in een jojo.

Naar beneden vliegend

Je stuurt de vlieger naar beneden en geeft ineens veel lijn (slack), waardoor de vlieger op zijn buik beland, maar vervolgens door draait in een jojo.

Wederom zijn er veel vliegers die niet zomaar doordraaien. Ook hier kun je een aanloop nemen door de vlieger eerst in een fade te leggen en vervolgens een harde tik te geven, zodat de vlieger doordraait in een jojo. Dit is prima uit te voeren vanuit een flicflac.

Wat heeft je vlieger nodig voor een jojo?

Om de vlieger te kunnen jojoën, heeft een vlieger een lijn geleidingssysteem nodig.

Jojo stopper

De functie van deze jojo stopper is het opvangen van je vliegerlijn. De vliegerlijn blijft netjes op zijn plaats en glijdt niet langs de leading edge naar beneden. Doordat de jojo stopper de lijn op zijn plaats houdt, is het mogelijk na een jojo gewoon door te vliegen of een combinatie trick te doen.

De jojo stopper wordt om de leading edge bevestigd op ongeveer 40% van de lengte van de leading edge gemeten vanaf de neus. Als jojo stopper wordt vaak een whisker connector gebruikt, bijna van elk merk toepasbaar. Echter pas op met de zachtere varianten, deze willen nog wel eens sneuvelen doordat de vliegerlijn erin snijdt. Er zijn zelfs fabrikanten die speciaal jojo connectors op de markt hebben gebracht. Dit is een soort kledinghaakje, dat op de leading edge wordt bevestigd. De meningen over zo’n haakje zijn verdeeld.

Ik heb zelf goede ervaringen met de EXEL whisker connectors. Door een halve cirkel te snijden in mijn dacron van de leading edge, is het mogelijk deze direct op mijn koolstof buis te bevestigen. Onder deze jojo stopper zet ik nog twee tot drie tiraps, kabel verbinders met een afstand van 2 tot 3 cm. Deze functioneren als back-up vangers. Indien de Jojo stoppers net de lijn missen, vangen de tiraps deze op en kan ik de vlieger nog redden en scheelt dit een crash (en in een wedstrijd strafpunten).

Jojo lijn

Een andere oplossing voor het op de plaats houden van de lijnen is een jojo lijn. Deze lijn is een verbinding tussen je vliegerlijnen op enige afstand van je toom. Als de vlieger in een jojo zit voorkomt deze lijn, dat je stuurlijnen naar beneden glijden over je leading edge.

Een nadeel is dat je slechts 1 jojo kan doen, of er moeten meer jojo lijnen achterelkaar geplaatst worden.

Jo rings

Er zijn ook vliegerfabrikanten die bijna een compleet geleidingssysteem bevestigen op een vlieger. Een ring van dun koolstof of glasfiber is aan de achterkant bevestigd om de lijn te geleiden. Een nadeel van dit systeem is wel het extra gewicht en dat de staf nog wel eens wil sneuvelen met radicaal trick werk.

Een andere vereiste bij het uitvoeren van veel jojo’s is een verlengde toom. Aan je gewone toom bevestig je een meter extra toomlijn. Deze lijn is wat dikker dan je dyneema lijn, zodat deze minder snel je jojo stopper of je vliegerdoek kapot snijdt. Ten tweede slijt deze lijn minder snel dan je wrijvingsgevoelige dyneema of spectra lijn.

Hoe gaat mijn vlieger beter in een jojo?

Met deze vraag ben ik deze winter bezig geweest. De uitdaging was mijn eigen vliegerontwerpen (Define en Defuse) makkelijker de jojo trick uit te laten voeren. Na veel prototypes en veel uren in het veld kwam ik er achter hoe je een vlieger makkelijker in een jojo krijgt.

De fysica van een jojo trick

Om een trick makkelijker uit te voeren is het allereerst belangrijk de krachten te begrijpen, die op een vlieger worden uitgeoefend tijdens een trick. In het geval van een jojo moet het gehele zeiloppervlak tegen de wind in draaien. Om dit te bewerkstelligen heb je dus zo min mogelijk zeiloppervlak nodig zodat de weerstand van de wind verminderd. Verder is er een kracht nodig om de vlieger rond te laten draaien. In de natuurkunde is traagheid de naam voor het verschijnsel, dat er een kracht nodig is om een voorwerp een andere snelheid te geven. Voorwerpen met een grote massa (hoeveelheid materiaal) blijken een grotere traagheid te hebben dan voorwerpen met een kleine massa. Dus een kleine en zware vlieger zal heel eenvoudig kunnen jojoën. Probeer zelf maar eens 50- tot 100 gram in de staart van je vlieger te bevestigen en de vlieger zal heel eenvoudig in een jojo belanden. Een nadeel is dat je vlieger nu vliegt als een baksteen, een compromis is dus vereist.

Vlieger aanpassen voor een jo jo

De aanpassingen die ik zelf heb uitgevoerd op de Define om zodoende de vlieger moeiteloos in een jojo te krijgen.

Verkleinen van het zeil oppervlak

Om de jojo beweging zo min mogelijk luchtweerstand te geven is het belangrijk het zeiloppervlak te verminderen. Een simpele oplossing is het weg snijden van 1 tot 2 cm stof van de traling edge. Bij de Define heb ik gekozen voor het wegsnijden van wat zeil tussen de winglet (vleugeltip) en whisker punt in het zeil.

Een tweede oplossing vond ik in het verlengen en verplaatsten van de whiskers. Door het verlengen van de whiskers vouw je als het ware het zeil naar achteren. De loodrecht projectie van het zeil wordt hierdoor strek verkleind. Dit wordt extra versterkt als de whiskers meer dichter bij de staander worden geplaatst. Hier is het zeil breder en wordt er relatief meer zeil naar achteren gedrukt.

Lengte en plaatsing bovenspanner.

Om het zeil oppervlak (loodrecht projectie) nog kleiner te maken, kun je de bovenspanner 5 tot 10 mm inkorten. Hierdoor krijg je een scherpe puntneus. De neus van de vlieger vouwt zelfs een beetje in elkaar.

Door de bovenspanner ook te verhogen, verplaats je ook de toompunten op de leading edge. De bovenste leading edge aansluiting verplaatst zich meer naar te neus. Bij het lijn geven voor een jojo kun je vlieger meer snelheid geven. De afstand van aangrijping van het toom tot het draaipunt in de vlieger wordt vergroot.

Plaatsing van onderspanner

Bij een jojo draait je lijn om de vlieger. Hoe groter de vlieger, hoe meer lijn er nodig is om de vlieger in te draaien en des te langer dit duurt. Door nu de onderspanner iets te verplaatsen naar boven, wordt de vlieger iets compacter en is er minder lijn nodig om rond de vlieger te draaien, dus makkelijker en snellere jojo’s. Je zult ook zien dat je vlieger nu dieper in een backflip ligt. De onderspannerstokken moeten wel iets worden ingekort om de aspect ratio (de top hoek) van je vlieger gelijk te houden.

Gewicht

Als laatste gewicht toevoegen. Het gewicht geheel in de staart toe te voegen werkt het beste. Het gewicht geeft de vlieger de massa traagheid om door te draaien. Waarschijnlijk zal het benodigde gewicht liggen tussen de 20 en 50 gram. Dit is afhankelijk van je vliegermodel, degrootte en de windsterkte. Een systeem om snel gewicht aan te passen is met het oog op de windsterkte aan te raden.

Zodra het je lukt om de jojo uit te voeren zul je merken, dat de combinatie jojo tricks relatief makkelijk zijn uit te voeren. Het moeilijkste blijft het snel en zeker in een jojo terecht te komen.

Succes,

Stephen Versteegh

Berkel en Rodenrijs